ید (Iodine) یک عنصر شیمیایی ضروری با نماد *I* و عدد اتمی ۵۳ است که در سال ۱۸۱۱ توسط برنارد کورتوآ، شیمیدان فرانسوی، از جلبکهای دریایی خشکشده کشف شد. نام این عنصر از واژه یونانی «Iodos» به معنای «بنفش» گرفته شده که به بخار بنفشرنگ آن هنگام گرم شدن اشاره دارد. ید در دمای اتاق بهصورت بلورهای خاکستری تیره دیده میشود و ویژگی منحصربهفردی مانند تصعید (تبدیل مستقیم از جامد به گاز) دارد. این عنصر در آب حل نمیشود، اما در حلالهایی مانند اتانول و کلروفرم قابل حل است.
منابع اصلی ید شامل جلبکهای دریایی، شورابههای زیرزمینی و چاههای نفتی است. امروزه بیشتر ید جهان از شورابههای معدنی استخراج میشود، مانند فعالیتهای شرکت کانسار خزر در ایران. ید نقش حیاتی در سلامت انسان دارد، چراکه برای تولید هورمونهای تیروئید ضروری است که مسئول تنظیم متابولیسم، رشد و تکامل مغز هستند. کمبود این عنصر در رژیم غذایی میتواند به مشکلاتی مانند گواتر یا اختلالات ذهنی منجر شود.
ید در صنایع مختلفی کاربرد دارد، ازجمله تولید داروهای ضدعفونیکننده، هورمونهای مصنوعی تیروئید، رنگها، مواد شیمیایی ویژه و حتی در فناوریهای پیشرفته مانند صفحات نمایشگر. این ماده بهعنوان یک عنصر استراتژیک شناخته میشود، زیرا تنها هشت کشور در جهان توانایی تولید صنعتی آن را دارند و ایران با فعالیتهای شرکت کانسار خزر در جایگاه پنجم جهانی قرار گرفته است.
ید در مقادیر بالا سمی است و نیاز به رعایت پروتکلهای ایمنی در حملونقل و استفاده دارد. تماس مستقیم با آن میتواند باعث تحریک پوست و دستگاه تنفسی شود. شرکت کانسار خزر با تولید ید در دو نوع **ذوب شده** (دانه های نامنظم) و **تص عیدشده** (بلورهای طبیعی)، مطابق استانداردهای جهانی USP، نقش مهمی در تأمین نیازهای داخلی و صادرات به کشورهای دیگر ایفا میکند.
